LIEGEN  (oktober 2010)

over waarheid en creativiteit

Ook u liegt weleens, u zou liegen als u het ontkende. Maar er zijn veel soorten van liegen, van onschuldig tot pathologisch.

 

Tot de laatste categorie behoren de mensen die zichzelf een nieuwe werkelijkheid fantaseren en daar zelf in gaan geloven. Vroeger heette dat pseudologia phantastica. Boudewijn Büch leed eraan en zelf had ik ook eens zo'n vriendje (lees: Beste Robert, Waarde Cees, mijn briefwisseling met Robert Long).

Tegenover deze extreme categorie staat de onschuldige, die van de leugentjes om bestwil: de scholier met de kapotte wekker, de open brug, de vertraagde trein.

 

De categorieën die ertussen liggen zijn interessanter.

In journalistiek en wetenschap kennen we het selectief citeren, en ook: niet de inhoud aanpakken, maar de spreker belachelijk maken. Vormen van liegen, allebei.

Of dit: politicus A geeft zijn beeld van de werkelijkheid, politicus B, die erbij was, zegt: "Nee, zo is het niet gegaan." Glashard ontkennen dus. Dat gebeurt veel en soms komt de bluffer er ver mee.

Iets subtieler is al: "Daar kan ik mij niet in herkennen."

De werkgever die zijn medewerker geen opslag geeft: "Nee, het zit er niet aan, we overleven ternauwernood." Hij bedoelt: "Nee, mijn prioriteiten liggen elders", want die ene medewerker kan hem de kop niet kosten. Hij maakt een keuze. Hij vergroot iets om iets anders klein te houden.

Dit is verwant aan wat ook wel reframing wordt genoemd. De politicus zegt niet: "Alle moslims moeten het land uit", maar wel: "Wie zich niet aanpast aan onze rechtsstaat zal de gevolgen daarvan moeten accepteren". Hij bedoelt in beide gevallen hetzelfde, maar het tweede klinkt beschaafder. Ook hij maakt iets groter, algemener, om de vileine waarheid te verpakken.

Weer een andere categorie is die van het geheugen. "Dat kan ik mij niet herinneren." De aantijging wordt niet ontkend, maar het goede geweten wordt geveinsd op basis van het slechte geheugen.

 

In kerk en politiek hebben we veel fraaie vormen van liegen mogen zien de laatste tijd. Van glashard ontkennen tot wegkijken, van geheugenstoornis tot te kwader trouw argumenteren.

Nog spannender wordt het als we ons afvragen wat er gebeurt in de hoofden van de mensen die deze leugens niet willen zien. Van partij- en kamerleden, van kiezers die de leugenaars volgen en er zelf in gaan geloven dat hun leiders de waarheid spreken. Waarschijnlijk zien ze het als leugentjes om bestwil teneinde het pluche bezet te houden, of om het landsbelang te dienen. Dan is het hooguit zelfbedrog en misleiding van de kiezer.

Is het zelfs dat niet, dan wordt het echt pathologisch.