NOSTALGIE  (april 2005)

over vroeger en nu

De vorige eeuw, die was het helemaal! Toen Nederland nog Nederland was. De jaren vijftig: paradijselijk! De jaren zestig: wat een harmonie en een gemoedelijkheid! Je ziet opeens de belangstelling opbloeien voor die periodes, belangstelling die hand in hand gaat met het verlangen naar een Nederland dat rust kende en stabiliteit.

Zoals altijd vertekent de wenselijkheid ons beeld. De jaren zestig waren geen toonbeeld van eensgezindheid. Polarisatie, generatieconflicten, autoritair tegenover anti-autoritair en regenten tegenover opstandelingen – het was nieuw voor Nederland en af en toe ongekend fel.

Toch begrijp ik de hang naar die periodes wel. De problemen waren in zekere zin overzichtelijk. Het waren ónze problemen, met ónze instituties en we losten ze zelf op. Of we ons nu losmaakten van de kerken, of we onze sociale strijd streden of dat we streden voor medezeggenschap en individuele vrijheden – de problemen waren intern en we kwamen er wel uit in het relatief nog altijd knusse Nederland.

Het grote verschil met nu is dat veel Nederlanders het gevoel hebben dat zelfs onze problemen niet langer onze eigen problemen zijn. Ze lijken van buiten te komen en we hebben er geen greep meer op. Achteraf bezien begon dit al met de treinkapingen eind jaren zeventig, en het is alleen maar erger geworden. We komen er met praten niet meer uit, we zijn een uiteengevallen natie en de problemen zijn van mondiaal niveau, te groot dus voor de polder die Nederland heet.

 

Het heeft geen zin de vorige eeuw te idealiseren. Homo's in de jaren vijftig en zestig hadden weinig aan dat gevoel van knusheid. Ze moesten onzichtbaar blijven en pas ergens in de jaren zeventig begon dat enigszins te veranderen. In de praktijk bleven veel homo's alleen, ze woonden tot op hoge leeftijd bij hun ouders of op een kamer bij een hospita. Wie enigszins carrière wilde maken, diende zorgvuldig een dubbel leven te leiden. Je was de ware nog niet tegengekomen, heette het als men informeerde naar je ongehuwde staat.

Het knusse Nederland controleerde zijn burgers goed. De politie deed geregeld invallen in homobars, en op een ontmoetingsplaats kon je zo gearresteerd worden. Voor veel beroepen had je een verklaring van goed gedrag nodig.

 

In onze tijd is dat allemaal anders geworden. Maar er leven in toenemende mate lieden in ons land die mentaal de jaren vijftig niet ontgroeid zijn. Het is verontrustend dat de politie zo weinig actie onderneemt bij pesterijen en bedreigingen, zoals onlangs weer in Amsterdam. Homo's moeten soms eerst bewijzen dat ze die niet hebben uitgelokt en dan nog zegt de politie weinig te kunnen doen. Nostalgie of niet, die voorbije eeuw is dichterbij dan we denken en soms blijkt het mogelijk zomaar een halve eeuw terug te gaan in de tijd. De vergelijking gaat nooit helemaal op, maar homo's en lesbo's moeten zich voorbereiden op een nieuwe periode van strijdbaarheid en politieke actie.